Page 162 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Amasya'da ma'ârif-i ibtidâ'iyyeyi telkîn ve vücûh-ı Kur'âniyye'yi ta'lîm için pek çok
mektebler, dârü'l-kurrâlar binâ ve te'sîs edilmişdir. Bunlardan evkâfı mükemmel, hey'et-i
ta'lîmiyyeyi i'âşe edecek hâsılâtı mebzûl olan mektebler, sekiz aded olup muntazam iki mekteb
dahi sonradan ilâve olunmuşdur.
1- "Temennâ Mektebi": Temennâ Mahallesi’nde olup, Hızır Paşa’nın utekâsından
"Hüsâmeddîn Temennâyî" tarafından 878'de binâ edilmişdir. Metîn bir mekteb olup evkâfı
muntazam, kadîmen hey'et-i ta'lîmiyyesi mükemmel idi. Şimdi metrûk bir hâldedir.
2- "Hâtuniye Mektebi": Hâtuniye Câmi-i şerîfi’nin şark tarafında olup, 915'de Amasya
vâlîsi "Şehzâde Sultân Ahmed" vâlidesi "Bülbül Hâtun" tarafından binâ edilmişdir. Kârgîr,
gâyet metîn bir mekteb olup [263] evkâfı da mükemmeldir. Meşhûr "Kavaklı İbrâhim Efendi"
1210 târîhine kadar bu mekteb mu'allimi olmuşdur. Mektebin şöhretine binâ'en 1300'de
"Mekteb-i İbtidâ'î" ittihâz edilmişdir.
3- "Hızır Paşa Mektebi": Hızır Paşa Mahallesi’nde câmi-i şerîfi ittisâlinde olup, 870'de
paşa-yı müşârün-ileyh tarafından binâ edilmişdir. Bu mekteb kadîmen pek meşhûr olup, evkâfı
muntazam, hey'et-i ta'lîmiyyesi mükemmel idi. Amasya'da hattât-ı meşhûr olan "Hâfız
Mustafa" ve "Mehmed Hüsnî" Efendiler burada mu'allim idiler. Şimdi metrûk bir hâldedir.
4- "Sultân Bâyezîd Mektebi": Câmi-i şerîfin şark tarafında imâret hizâsında köşe
başında olup "Sultân Bâyezîd Hân-ı Sânî" tarafından 890'da binâ edilmişdir. Bu mektebin dahi
evkâfı muntazam ve hey'et-i ta'lîmiyyesi mükemmel idi. "Emîr İmâmzâde es-Seyyid Halîl
Efendi" ve mahdûmu "es-Seyyid Mehmed Emîn Efendi" burada mu'allim olarak iştihâr
etmişlerdir. 1300 târîhinde "Mekteb-i İbtidâ'î" ittihâz edilmişdir.
5- "Şâhbûlâ Mektebi": Sofîzâde Mahallesi’nde mescidi ittisâlinde olup, "Yörgüç Paşa"
halîlesi "Şâhbûlâ Hâtun" tarafından 841'de binâ ve evkâfı tanzîm edilmişdir. Kadîmen meşhûr
bir mekteb olup şimdi "Mekteb-i Sıbyân" olarak müşrif-i harâb bir hâlde durmakdadır. [264]
6- "Acem Ali Mektebi": Mahallesinde, çeşmesi civârında ve garb tarafında hoca-i
mûmâ-ileyh "el-Hâc Acem Ali Ağa" tarafından 873'de binâ ve ve evkâfı tanzîm edilmişdir. Bu
mektebde 1258 târîhine kadar "Balcı Hoca" demekle meşhûr "es-Seyyid İsmâ'îl Efendi"
mu'allim olduğundan "Balcı Mektebi" demekle ma'rûf olmuşdur. Muharrir-i âcizin mu'allimi
bulunan "el-Hâc Hâfız Halîl Efendi"ye de "Balcı Mektebi" mu'allimi bulunduğu münâsebetle
"Balcı Hoca" denmişdir.
7- "Ali Paşa Mektebi": Selağzı’nda, Gümüşlüzâde Mahallesi cenûbunda bulunan ve
Çukur Bâğce’ye giden yolun sağ tarafında köşe başında olup sadr-ı esbak "Ali Paşa-yı Atîk"
tarafından 916'da binâ ve evkâfı tanzîm edilmişdir. Fuhûl-i ulemâdan "Kürd Hâfız" demekle
meşhûr "Ali Efendi" 1130 târîhine kadar burada mu'allim olduğu münâsebetle "Kürd Mektebi"
denmişdir. 1306'da "Mekteb-i İbtidâ'î-i İnâs" ittihâz ve 1326'da kubbesi ve kârgîri kaldırılıp
tevsî' ve binâsı terfî' edilmişdir.
8- "Küçük Ağa Mektebi": Şamlılar Mahallesi’nde Küçük Kapı Ağası Ayas Ağa
tarafından 900'de binâ ve evkâfı tanzîm edilmişdir. Muntazam, binâsı latîf ve kârgîr bir
mekteb-i şerîf olup 1327'de "Mekteb-i İbtidâ'i" ittihâz edilmişdir.
Mu'ahharan bunlara iki mekteb ilâve olunup birincisi [265] "Hacı Hasan Efendi
Mektebi"dir ki "Sultân Bâyezîd" avlusunda eski "Develik" mevki'inde Yeşilırmak sâhilinde
olup eşrâf-ı memleketden "Zileli Hacı Velizâde el-Hâc Hasan Efendi" tarafından hürriyetin
i'lânını müte'âkib üç yüz lira kadar bir nakd-i mühim sarfıyla binâ ve 1328 Zilhiccesi'nde resm-i
küşâdı icrâ ve ma'ârif tarafından "Mekteb-i İbtidâ'î" ittihâz edilmişdir. Gâyet latîf, vâsi' bir
eser-i şerîfdir. Önünde çeşmesi ve bahçesi ve altında müte'addid hücresi vardır. Diğeri de
"Alaca Yahyâ Medresesi" zeylinde zikr olunacakdır.
Amasya'da vücûh-ı Kur'âniyye'yi ta'lîm, kırâ'ât-ı aşereyi telkîn için erbâb-ı himmet
tarafından binâ edilen dârü'l-kurrâlar dahi sekiz aded olup her birinin evkâfı muntazam,
huddâmı mükemmel idi:

149
161